Het programma Klimaatbestendige stad- duurzaam GWW (Klimaatwerk in uitvoering 2018-2022 fase0 t/m 5) richt zich op wat nodig is voor de uitvoering, de doorvertaling van de nieuwe inzichten en ervaringen naar de uitvoerders (MKB) en hun opdrachtgevers (gemeenten) en het aftasten of de bedachte nieuwe kennis goed uitpakt in de praktijk. In ons gezamenlijke onderzoek proberen we ontwerpregels te maken die klimaatadaptatie zo makkelijk mogelijk maken. De nodige technologische oplossingen moeten vergezeld gaan met sociale innovatie en systeemverandering. In de praktijk blijkt namelijk dat het nog niet vanzelfsprekend is dat klimaatadaptatie de noodzakelijke aandacht krijgt in het routinematige werk van gemeenten en aannemers aan de buitenruimte, terwijl het juist daarin moet landen.

De nadruk in 2022, de vijfde en laatste fase van dit programma, ligt op het onderzoeken en ontwikkelen van toepasbare maatregelen op de thema’s 1) waterberging en 2) hittebestendigheid, binnen 3) een typologie van wijken, te implementeren binnen 4) een innovatieve samenwerking tussen gemeentes en GWW aannemers.

[Toelichting: Beschrijf het projectdoel zo concreet mogelijk. Hoe draagt het onderzoek bij aan de uitdaging en kennisvragen uit de MMIPs. Richtinggevend: maximaal ¼ tot ¾ A4]

Dit project is gericht op het onderzoeken en ontwikkelen van toepasbare maatregelen op de thema’s 1) waterberging, 2) hittebestendigheid, binnen 3) een typologie van wijken, te implementeren binnen 4) een innovatieve samenwerking tussen gemeentes en GWW aannemers.

1) Waterberging
Om problemen door extreme neerslag en verdroging te beperken is het verstandig regenwater lokaal te bergen en in de bodem te infiltreren. De ruimte onder de weg is daarbij een logische keuze. Binnen dit onderdeel onderzoeken we welke maatregelen in de praktijk toepasbaar zijn voor gemeentes en door aannemers. Het project dient inzicht te geven in de effectiviteit en haalbaarheid van verschillende varianten voor regenwaterberging onder wegen en praktisch inzicht te geven in aspecten als drukte in de ondergrond en beheer en onderhoud.

2) Hittebestendigheid
Gemeenten willen een hittebestendige buitenruimte ontwikkelen aan de hand van duidelijke richtlijnen voor hittebestendigheid. Het doel is nu deze richtlijnen uit te ontwikkelen en concreet te maken in effectieve interventies. Daarbij is er bijzondere aandacht voor hittebestendig (klimaatbestendig) groen. Hierbij worden klimaatbestendige prototypes ontwikkelen (hitte/droogte) per wijktypologie (zie ook volgende punt).

3) Wijktypologieën
Voor een wijkgerichte aanpak zijn karakteristieke wijktypen en het duiden van klimaatrisico’s en klimaatadaptatie per typologie een aansprekende aanpak. Ze bieden de kans verschillende klimaatrisico’s (dus zowel water- als hitteproblematiek) en andere wijkopgaven in onderlinge samenhang te benaderen. Het doel van dit deel van het project is de toepassing van wijktypen verder uit te werken en concreet te maken voor een aantal locaties, omdat de resultaten aansprekend zijn voor het werkveld.

4) Implementatie
Het succes van bovenstaande maatregelen valt of staat ermee of zij geïmplementeerd kunnen worden in de praktijk tussen gemeentes en GWW aannemers. Doelstelling is om in de onderlinge samenwerking tussen hen innovatieve ruimte te ontwikkelen opdat die implementatie kan slagen.

[Geef aan binnen welke MMIP het projectvoorstel past. [Toelichting: Om voor financiering in aanmerking te komen moet een voorstel bijdragen aan de implementatie van deltatechnologische vraagstukken in de in de KIA Landbouw-Water-Voedsel. Informatie over deze KIA en onderliggende meerjarige missiegedreven Innovatieprogramma’s (MMIPs)staat hier http://kia-landbouwwatervoedsel.nl/ . In de bijlage van dit document zijn de titels van relevante onderdelen uit deze MMIPs opgenomen. De prioritair kennis- en ontwikkelvragen behorende bij deze MMIPs staan op genoemde website.
De indiener moet via het zwaartepuntprincipe één MMIP als primaire MMIP selecteren en omschrijven hoe het project zal bijdragen aan de doelen van de MMIP.
Als er ook een duidelijke bijdrage aan een andere MMIP wordt geleverd, kan dit hier benoemd worden om het voorstel verder te versterken.
Indien het projectidee niet binnen de onderwerpen in de bijlage past, maar ontegenzeggelijk ‘deltatechnologie’ betreft dan kan het worden gefinancierd indien u kunt aantonen dat het idee past binnen een van de KIAs van de topsectoren, te vinden via https://www.topsectoren.nl/innovatie , en indien dit vooraf met het TKI bureau is besproken]
De werkzaamheden van Klimaatwerk in uitvoering zijn relevant voor de volgende onderdelen/thema’s van:
Kennis- en innovatieagenda van Landbouw, Water en Voedsel 2020-2023
Missie C3 Klimaatbestendig landelijke en stedelijk gebied 2050 “De gebouwde omgeving is klimaatbestendig ingericht doordat het stedelijk waterbeheer is geoptimaliseerd, de omgeving is vergroend en doordat er klimaatadaptief wordt gebouwd en ingericht”.
Met als belangrijkste de thema’s:
- Voorkomen van wateroverlast en watertekort in landelijk en stedelijk gebied;
- Ontwikkeling van klimaatbestendige land- en tuinbouwproductiesystemen en inrichting van een klimaatbestendige gebouwde omgeving;
- Verbeteren van de waterkwaliteit.

Dit MMIP bestaat uit zes deelprogramma’s waarbij het onderhavige voorstel aansluit op de deelprogramma’s:
1. Het versnellen van de adaptatie-opgave in stedelijk gebied (governance en participatie)
4. Natuurinclusieve, waterrobuuste en klimaatbestendige verstedelijking
5. Handelingsperspectieven voor droogte en hitte in de stad

Het accent van het voorstel voor TKI Deltatechnologie - Duurzame Deltasteden ligt op:
- kosten en baten van ruimtelijke adaptatiemaatregelen en selectie en effectiviteit van adaptatiemaatregelen.
- Reductieoverlast bij bouwen in de stad i.h.b. de openbare ruimte zowel m.b.t. het ontwerp als de uitvoering
- In de praktijk ontwikkelen hoe we kunnen leren van praktijkexperimenten en pilots: wat werkt in de praktijk, welke maatregelen en innovaties moet je prioriteren en hoe gebruik je bestaande kennis?
- Bouwstenen voor integrale benadering stadsontwikkeling (extreme regenval, hitte stress, vervanging rioleringen)
Relatie met het NKWK (Nationaal Kennis- en Innovatieprogramma Water en Klimaat):
Bouwagenda: Thema Samenwerken uit en Thema Human Capital SER: Mensen maken de transitie : Intentieverklaring arbeidsmarkt en scholing bij wijkgerichte aanpak
Het samenwerkingsverband is een voortzetting verdieping en verbreding van het opgebouwde netwerk BC01 en BC02- BC05 Klimaatwerk in uitvoering fase 1 - 4 (2018 -2021). Het samenwerkingsverband sluit aan bij nieuwe (gezamenlijke) onderzoeksvoorstellen van Hogeschool van Amsterdam, Hogeschool van Rotterdam, Hanzehogeschool Groningen en Hogeschool Utrecht en die met de VU en Deltares. Tevens worden in de praktijk projecten gemonitord en geëvalueerd en vind kennisdeling plaats met de betrokken gemeenten en MKB Aannemers.

Onderzoeksactiviteiten op de hierboven omschreven thema’s 1) waterberging, 2) hittebestendigheid, en de ontwikkeling van 3) wijktypologieen waarbinnen de resultaten gebundeld kunnen worden. Dit bestaat uit met name uit:
A) veldproeven t.a.v. water hitte en droogte
B) meetgegevens analyseren
C) Conclusies publiceerbaar en deelbaar maken

Praktijklocaties inbrengen uitvoeren ten behoeve, ondersteuning

Delen, bespreken en implementeren van ontwikkelde kennis
Bestaat onder meer uit:
A) Toegankelijk maken van resultaten via online kanalen (zowel partnerkanalen als platform BuitenRuimte)
B) Workshops op deelonderwerpen met gemeentes en/of aannemers

Ontwikkelen van innovatieve samenwerking t.b.v. implementatie klimaatadaptatie maatregelen zoals genoemd (water/hitte op wijkniveau).
Ontwikkeling van meetbaar en toetsbaar model waarmee gemeentelijke ambities daadwerkelijk terechtkomen in de uitvoeringspraktijk.

Onderzoeksresultaten, publicaties
Bijeenkomsten, online kennissessies, webinars, live bijeenkomsten (mede afhankelijk van Covid 19). Zowel onder de ‘eigen’ noemer BuitenRuimte als onder de vlag van de betrokken onderzoekers zoals HvA en betrokkenen via online klimaatcafe’s (olv Floris Boogaard).
Tool (framework) voor het vertalen van ambities naar meetbare resultaten in GWW projecten
Samenwerkingsmodel (convenant) tbv ontwikkeling innovatieve ruimte tussen gemeentes – aannnemers

[Toelichting: Wat is de huidige stand van zaken, geef eventueel een voorbeeld? Wat voegt dit project toe / wat maakt dit project innovatief t.a.v. wat er al is? maximaal ¼ tot ¾ A4; indien van toepassing: hoe verhoudt het project zich tot /bouwt het voort op eerdere TKI PPS projecten?]

1 Waterberging
Er bestaan al verschillende meer of minder technisch complexe opties om water te bergen onder het wegdek (denk aan infiltratiekratten, steenwol e.d). Die maken echter de uitvoering complex omdat het allemaal in de al krappe ondergrond ondergebracht moet worden. Innovatief aan dit project is het onderzoek naar de praktische toepasbaarheid van de inzet van het wegcunet zelf, d.w.z. het zandpakket. Belangrijke vraagstukken betreffen de gevolgen voor stabiliteit, (kosten-)effectiviteit, duurzaamheid, en de effectiviteit van de droogtebestrijding.

2. Hittebestendigheid
Vanuit de praktijk is er behoefte aan een verdere ontwikkeling van tools op het gebied van hittebestendigheid ontwikkeld: hittekaarten – afstand tot koelte, hittekwetsbaarheidskaarten, meetprotocollen om zelf hitte te onderzoeken en effectiviteit van interventies te meten. Ten aanzien van hittebestendig groen in de stad wordt gewerkt aan innovatieve voorbeeldontwerpen voor karakteristieke wijktypen en een meer op klimaatverandering toegespitste bomenfactsheet. Met deze innovaties kunnen ontwerpers en beheerders van de stad komen tot klimaatbestendiger groen in de stad. Met behulp van een MKBA-toolbox beoordelen we de kosten en baten van dit soort oplossingen, hierbij nemen we niet alleen de directe kosten en baten in ogenschouw maar nemen we ook de baten van groen mee en houden we rekening met een realistische levensduur per voorziening (op basis van uitgevoerde analyses). Met behulp van GIS-analyses brengen we de mogelijkheden tot inpassing van groenblauwe voorzieningen in de openbare ruimte in kaart.

3) Wijk typologieën
Belangrijk overkoepelend aspect is dat de klimaatadaptatie aspecten hitte, water en droogte meer bij elkaar worden gebracht ten behoeve van integraal ontwerp en onderlinge afweging op wijkniveau. We zien dat er steeds meer complexe uitdaging binnen dezelfde vierkante meter straat opgelost dienen te worden. Bijvoorbeeld meer waterberging, maar ook meer ruimte voor boomwortels voor noodzakelijk groen. Waar bijt dit elkaar en welke afweging is dan de meest optimale? Naar de toekomst toe wordt deze problematiek alleen nog maar groter ten gevolge van bijvoorbeeld toenemende digitalisering (en benodige infrastructuur daarvoor) en de energietransitie.

4. Experimentele implementatie
Voor de inbedding naar de praktijk wordt ingezet op het ontwikkelen van de samenwerkingsprocessen tussen gemeentes en aannemers. Hierbij staat een aantal aspecten centraal:
• Focus op interne doorvertaling binnen gemeentes van beleidsdoelen naar meetbare, werkbare en communiceerbare projectdoelen, zodat de markt er ook daadwerkelijk mee aan de slag kan
• Heldere selectiemethode van de juiste aannemer aan het juiste project. In het algemeen zie je dat veel beoogde toepassingen van klimaatadaptatie in de praktijk vastlopen omdat de gunning op laagste prijs heeft geleid tot suboptimalisatie en gebrekkige uitvoeringskwaliteit
• Vroegtijdig betrekken van aannemers in initiatie en/of VO fase, opdat hun innovatieve inbreng zo goed mogelijk benut kan worden.
• Beter ophalen, communiceren over, en leren van succesvolle voorbeeldprojecten op gebied van klimaatadaptatie (waterberging, infiltratie, hittebestendigheid e.d.). Er kan in de praktijk veel meer dan wat uitgevraagd in de bestekken.

Betrokken kennisinstellingen publiceren al hun resultaten zowel via eigen kanalen als via het gedeelde platform BuitenRuimte

Niet ingevuld

Betrokken kennisinstellingen publiceren al hun resultaten zowel via eigen kanalen als via het gedeelde platform BuitenRuimte

Door middel van het tekenen van een samenwerkingsovereenkomst met het consortium